KPI, inglizcha «Key performance indicator», ishlab chiqarish yoki umuman biznesdagi uzoq muddatli faoliyatni samaradorlik darajasini baholashda ishlatiladigan o‘lchovdir. KPI biznesdagi yutuqlarni aniqlashda yordam beradi, boshqa raqobatchi bizneslar bilan solishtirishda, taqqoslashda ayni qo‘l keladi.
KPI orqali foyda-zarar, kirim-chiqim, yillik aylanma va xarajatlar kabi korxona ko‘rsatkichlarini aniqlash, shu yo‘sinda korxonada nima muvaffaqiyatli va nima muvaffaqiyatsiz ekanini aniqlash mumkin.
KPIni muntazam ravishda tahlil qilib turish kerak, chunki u biznesni qanchalik yaxshi yoki yomon ishlayotganini haqida mas’ul shaxs – rahbarga ma’lumot berib turadi. Bu orqali biznesda qaysi ishni davom ettirish va qaysini to‘xtatish yoki o‘zgartirish kerakligi bilib olinadi.
KPIdan foydalanishda ko‘plab afzalliklar mavjud bo‘lib, quyida ulardan ba’zi birlarini sanab o‘tamiz:
– Xodimlarni ishlashga undash.
Xodimlar korxona o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlar sari intilishadi, ya’ni ular nima uchun ayni shu korxonada ishlayotganini bilishadi va ishlashlari uchun sabab topiladi. Faraz qilaylik, agar korxonada va xodimda maqsad bo‘lmasa, ular nega ishlayotganini bilishmasa bu ish ular uchun manfaatsizdek tuyuladi va buni bajarishda bor potensiali – kuchini sarflamaydi, bu esa korxona rivojini sekinlashtirishi va xatto zarariga ishlashi ham mumkin.
KPIdan foydalanish, korxona yo xodimga ma’lum muddat uchun maqsad qo‘yish, bu zararlarni oldini olishi mumkin. Misol uchun, xodim bir haftada qancha mahsulot yoki xizmat sotishini biladi va sotish orqali samaradorlik darajasini – KPIini oshiradi. Shuningdek, samaradorligi past bo‘lgan yoki ishlashdagi foydasi sezilmaydigan xodimlarni aniqlash, ularni almashtirishda ham KPI ancha qo‘l keladi.
– Xodimlarni rivojlantirish.
Yuqorida aytganimizdek, samaradorligi past bo‘lgan xodimlarni KPI orqali aniqlashingiz mumkin, shu bilan birga bu xodimlarni rivojlantirsangiz bo‘ladi. Ya’ni, agar xodimlar ba’zi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lmasa, ularning samaradorligi pastroq bo‘ladi, bu esa mijozga ko‘rsatiladigan xizmatni sifatini tushiradi. KPI esa xodimda kuzatilayotgan ayni kamchiliklarni topishda yordam berib, bu kamchiliklarni yo‘qotishga yordam berish evaziga xodimlarni rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Bu esa korxonadagi xodimni ushlab qolish va uni rivojlantirishga yo‘l ochib bersa, biznesingizni yomon ishlashdan qutqarib qoladi. Keyinchalik, xodimning avvalgi va rivojlanishdan keyingi samaradorlik darajasini taqqoslashga imkon yaratadi.
Bunda sizga hech qanday dastur kerak bo‘lmaydi va bir necha bosqichlar orqali KPIni «sozlash»ingiz mumkin:
– Maqsad qo‘ying.
Korxonada nimadirga erishishingiz haqida tasavvur qiling, o‘ylang, reja qiling.
Misol uchun, bir yilda 1000ta mahsulot sotish va kuniga o‘rtacha 3ta mahsulot sotilishini reja qiling. Kunlik sotilgan o‘rtacha 3ta mahsulot (yoki yillik 1000ta mahsulot) sizga 100%lik samaradorlik ko‘rsatkichi – KPIni beradi.
– Ma’lumotlarni to’plang.
KPI uchun ma’lumot to’plashga vaqt ajrating. Maqsadga qarab, bu ma’lumotlar turli xil bo‘lishi mumkin, sanoat yo‘nalishi, demografiya (xodimlarni yoshi, jinsi va hokazo), KPI hisoblanishidan oldingi ko‘rsatkichlari, raqobatchilar tahlili va hokazo.
– Samaradorlikni tez-tez o‘lchab turing.
Samaradorlikni tez-tez hisoblash orqali xodimlar ko‘rstkichlarini doimiy yangilab turing. KPI holatini muntazam kuzatib boring. Bu ishlar sizga xodimlarni yaxshiroq kuzatishga va ular bilan yaxshiroq aloqalar o‘rnatishga yordam beradi.
– Maqsadlarni xodimlar bilan muhokama qiling.
Jamoaning barcha a’zolari – xodimlar maqsadlardan xabardor bo‘lishlari kerak, shunda ular maqsadlarga erishishda ishlashlari, kerak bo‘lganda fikr-mulohazalarini bildirishlari mumkin bo‘ladi. Bunda samaradorlikka xodimlar bilan birga erishasiz.
– Moliyaviy KPI
Moliyaviy samaradorlik ko‘rsatkichlar haqida gap ketayotganda odatda daromad, foyda-zarar tushuniladi. Moliyaviy samaradorlik ko‘rsatkichlar kompaniyaning moliyaviy hisobotlaridan olinishi mumkin.
– Mijozlar bilan ishlashda KPI
Mijozlarga yo‘naltirilgan KPI odatda har bir mijozning samaradorligi, mijozlar ehtiyojini qondirish va mijozlarni ushlab turishga qaratilgan bo‘ladi. Ushbu ko‘rsatkichlar xodimlar uchun mijozlar olayotgan xizmatlarni yaxshiroq tushunishda foydalaniladi.
– Marketing KPI
Bu tur marketing va reklama agentliklarining qanchalik samarali ishlayotganini yaxshiroq tushunishga harakat qiladi.
– Sotuv KPI
Kompaniyaning asosiy maqsadi sotish orqali daromad olishdir. Daromad ko‘pincha moliyaviy KPI (foyda-zarar, kirim-chiqim) hisobida o‘lchanadi, yuqorida misol qilingan yillik 1000ta mahsulot sotish ayni shu turga mos keladi.
Umuman KPIlar samaradorlikka qarab boshqa turlarga ham bo‘linadi.
Xulosa qilganda, KPI turli xil ko‘rsatkichlar bo‘yicha kompaniya faoliyatini o‘lchash va kuzatishning samarali usulini taklif qiladi. KPI nima ekanligini va ularni qanday qilib to‘g‘ri amalga oshirishni aniq tushunsagina, biznes egalari xodimlari va korxonasini uzoq muddatli muvaffaqiyatga tayyorlashadi. Bunda ularga turli xil yordamchilar, xususan boshqaruv tizimi – CRM yordam beradi.
