Obligatsiyalar nima? Obligatsiyalar – bu faqat kredit kvitansiyalari. Ularni emitent chiqaradi – bu kompaniya bo‘lishi mumkin, u pulga muhtoj yoki davlat – u ham emitent bo‘lishi mumkin.
Odamlar obligatsiyalarni sotib olib, shu orqali o‘z pullarini bu kompaniyaga yoki davlatga qarzga berishadi va belgilangan daromad olishga umid qilishadi. To‘liq summa, muddatlar va daromad to‘lovining miqdori (agar bir necha to‘lovlar mo‘ljallansa) ko‘pincha sotib olish paytida ma’lum bo‘ladi. Daromadni oldindan baholash imkoniyati – bu obligatsiyalarni boshqa qimmatli qog‘ozlardan farqlantiruvchi jihat.
Belgilangan muddatda obligatsiyalar to‘lanadi, ya’ni emitent ularni egalari nomidan nominal qiymatida to‘laydi. Shunga qo‘shimcha, mavjud abadiy obligatsiyalar ham bor – emitent ularga bo‘lgan daromadni doimiy ravishda to‘lab turadi, ammo ularni hech qachon to‘lashdan bosh tortishlari mumkin. Bunda, odatda, emitent ularni aniq kunlarda – masalan, besh yoki o‘n yilda bir marta – nominal qiymatda qayta sotib olish huquqiga ega.
Davlat va korporativ obligatsiyalaridan tashqari, investitsiya va struktura obligatsiyalari ham mavjud. Ularni moliyaviy tashkilotlar chiqaradi, va ular investorlarning pullarini o‘z rivojlanishlari uchun emas, balki boshqa fond bozori instrumentlariga sarf qilish uchun ishlatadilar. Bu murakkab mahsulotlar bo‘lib, xaridorlar aniq kompaniyaning emas, balki butun investitsiya strategiyasining kelajagini baholashlari kerak.
Investitsiya va struktura obligatsiyalari murakkab instrumentlar sifatida qaraladi, chunki ulardan olingan daromadning aniq prognozini berish qiyin. Ayrim holatlarda esa ularni to‘lashda egalari nominal qiymatdan kamroq pul olishlari mumkin. Bunday qimmatli qog‘ozlarning xususiyatlari haqida ko‘proq ma’lumotni «Struktura mahsulotlar: bu nima va ularga sarimoya kiritishga arzimaydimi?» maqolasidan o‘qishingiz mumkin.
Biroq, sarmoya qilib to‘layotgan asosiy xatar – emitent bo‘lgan kompaniyaning bankrot bo‘lishi. Bu holatda sarmoyachi barcha kiritgan pullarini yo‘qotishi mumkin: depozitlardan farqli o‘laroq, ular himoyalanmaydi, chunki ularni depozit kafolatlash tizimi himoya qilmaydi.
Emitent bo‘yicha:
Davlat obligatsiyalari – davlatlar yoki alohida mintaqalar byudjet kamomadini qoplash uchun chiqaradi.
Municipal obligatsiyalar – mahalliy boshqaruv organlari tomonidan chiqariladi, odatda turli loyihalarni moliyalashtirish maqsadida.
Korporativ obligatsiyalar – kompaniyalar tomonidan o‘z rivojlanishiga mablag‘ jalb qilish uchun chiqariladi.
Investitsion va struktura obligatsiyalari – banklar, brokeryalar va boshqaruv kompaniyalari tomonidan chiqariladi, maqsadlari – investorlar pulini boshqa qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritish va buning uchun komissiya olishdir.
Xususiy kompaniyalar shuningdek, maxsus turdagi obligatsiyalarni chiqarishlari mumkin – tijorat obligatsiyalari, ular ma’lum manzillarga tarqatiladi va yopiq obuna asosida sotiladi. Biroq, oddiy tarzda birja orqali ularni sotib olish mumkin emas.
|
Saytingizni o’rnini Googleda yuqoriga ko’taring va yangi mijozlarga ega bo’ling. OQILA kompaniyasi sizga SEO xizmatni taklif etadi! |
Daromadni to‘lash shakli bo‘yicha:
Protsentli (kuponli) obligatsiyalar – ularda siz nominal qiymatdan foizlar olasiz. Ba’zi obligatsiyalarda faqat bitta to‘lov bo‘ladi, boshqalarida esa bir nechta to‘lovlar mavjud. Protsentlarni to‘lashni kuponni to‘lash deb atashadi. Bu nomni obligatsiyalar qog‘oz shaklida bo‘lgan davrlarda olgan: ularga to‘lovlarni amalga oshirish uchun kuponlar yopishtirilgan va ularni to‘lash paytida kesib olishgan. Eng ko‘p uchraydigan kuponli obligatsiyalar – bu doimiy kuponli obligatsiyalar, ya’ni foiz stavkasi obligatsiyaning butun muddatida o‘zgarmaydi. Shuningdek, fikslangan stavka ham keng tarqalgan bo‘lib, har bir to‘lov davrida o‘z foiz stavkasi bo‘ladi, lekin u oldindan ma’lum.
O‘zgaruvchan kupon uzoq muddatli obligatsiyalarda uchraydi – stavka muayyan vaqtgacha belgilangan bo‘ladi, keyin esa emitent bozor sharoitlariga qarab yangi stavka belgilash huquqiga ega.
Plyus stavkali obligatsiyalar – bu obligatsiyalar o‘zgaruvchan daromadga ega bo‘lib, foizlar makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga, masalan, inflyatsiya yoki Rossiya Markaziy Bankining asosiy stavkasiga bog‘liq bo‘ladi.
Diskontli obligatsiyalar – ularni sotib olishda nominal qiymatdan past narxda sotib olasiz, ammo ular nominal qiymatida to‘lanadi. Masalan, siz 800 rubldan obligatsiyani sotib oldingiz, lekin uning muddati tugagach 1000 rubldan to‘lanadi – ya’ni nominal qiymat to‘liq qaytariladi. Sotib olish narxi va nominal qiymat orasidagi farq diskont deb ataladi.
Indeksatsiyalangan nominali bo‘lgan obligatsiyalar – ularda kupon doimiy bo‘lishi mumkin, masalan, nominal qiymatdan 2,5%, ammo nominalning o‘zi muntazam ravishda o‘zgaradi, masalan, inflyatsiya darajasiga qarab. Hozirda birjalarida aynan shunday nominalga ega bir nechta davlat obligatsiyalari savdoga qo‘yilgan bo‘lib, bu nominal qiymat mamlakatdagi narxlar o‘sish sur’ati bilan bog‘liq.
Struktura daromadi (investitsion) obligatsiyalar – ularda daromad aniq emas va kafolatlanmagan. Oldindan faqat qanday sharoitlarda qanday to‘lov olish mumkinligi ma’lum. Masalan, agar neft narxi yoki birja indeksi ma’lum muddat davomida oldindan belgilangan oralig‘a kirsa, kupon daromadi 20% bo‘ladi. Agar bu ko‘rsatkich oshsa, 10% to‘lanadi, agar pastga tushsa, kupon to‘lanmaydi. Obligatsiyaning nominal qiymati esa har qanday sharoitda to‘lanadi.
Struktura obligatsiyalari – bu obligatsiyalarning to‘lov shartlari odatda struktura daromadi bo‘lgan obligatsiyalarga qaraganda yanada murakkabroq. Ayrim hollarda, siz ushbu qimmatli qog‘ozni sotib olish uchun sarflagan puldan ham kamroq olishishingiz mumkin. Masalan, to‘lovlarga ta’sir qiladigan indikatorlar sifatida to‘rt kompaniya aksiyalari olinishi mumkin. Agar to‘rtalasi ham 10% dan ko‘proq oshsa, kupon 20% bo‘ladi. Agar hammasi qimmatlashsa, lekin hech bo‘lmasa bittasi 10% dan kam bo‘lsa, sizga 12% to‘lanadi. Agar bittasi arzonlashsa, qolganlari esa qimmatlashsa, daromad olinmaydi, ammo nominal qiymat to‘lanadi. Agar kamida ikkita aksiya narxi pasaysa, nominal qiymatning faqat 80% qaytariladi.
Muddatiga ko‘ra:
Qisqa muddatli – to‘lanish muddati bir yildan kam.
O‘rta muddatli – 1 yildan 5 yilgacha.
Uzoq muddatli – 5 yildan ortiq.
Abadiy yoki abadiy muddatsiz – to‘lanish muddati belgilangan emas.
Chiqish valyutasi bo‘yicha:
Rubl’li.
Valyutali – ular shuningdek, evroobligatsiyalar deb ataladi, hatto agar ularning narxi dollar yoki yuanda bo‘lsa.
Konvertatsiya qilish imkoniyati bo‘yicha:
Konvertatsiyalanuvchi obligatsiyalar – ularni shu emittentning boshqa qimmatli qog‘ozlariga, masalan, aksiyalarga aylantirish mumkin.
Konvertatsiyalanuvchi bo‘lmagan obligatsiyalar – ularni boshqa qimmatli qog‘ozlarga aylantirish mumkin emas.
|
Saytingizni o’rnini Googleda yuqoriga ko’taring va yangi mijozlarga ega bo’ling. OQILA kompaniyasi sizga SEO xizmatni taklif etadi! |
Ta’minot bo‘yicha:
Ta’minlangan – eng ishonchli. Ularning egasi katta ehtimollik bilan o‘z pullarini saqlab qoladi. Ta’minot sifatida, masalan, kompaniyaning mulki, ashyolar, boshqa qimmatli qog‘ozlar bo‘lishi mumkin. Ya’ni, agar emitent bankrot bo‘lsa, obligatsiyalar egasi bu ta’minotni olish imkoniyatiga ega bo‘ladi, uni sotib, o‘z pulini qaytarib oladi. Ikkinchi ta’minot turi – boshqa kompaniyaning kafolati. Agar emitent bankrot bo‘lsa, bu kompaniya uning obligatsiyalari bo‘yicha majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladi. Uchinchi variant – bank, davlat yoki munitsipal kafolat. Bu kafolat boshqa kompaniyaning kafolati bilan deyarli bir xil. Bu holatda obligatsiyalar bo‘yicha qarzlarni bank, mahalliy yoki federal byudjet o‘z zimmasiga oladi.
Ta’minotlanmagan – kamroq ishonchli. Agar kompaniya bankrot bo‘lsa, obligatsiyalar egalari bankrotlik jarayoni tugaguncha kutishlari kerak bo‘ladi va ularning da’volari kompaniyaning boshqa kreditorlari bilan birga umumiy tartibda qanoatlantiriladi. Bu hollarda barcha mablag‘lar to‘liq qaytarilmasligi mumkin.
Subordinatsiyalangan ta’minotlanmagan – eng xavfli. Agar bunday obligatsiyalarni chiqargan emitent bankrot bo‘lsa, investorlar o‘z pullarini faqat eng oxirgi navbatda, qolgan barcha kreditorlardan keyin qaytarishlari mumkin. Va boshqa qarzlarni to‘lashdan keyin, odatda, hech narsa qolmaydi. Agar subordinatsiyalangan ta’minotlanmagan obligatsiyalarni bank chiqarsa va moliyaviy muammolar tufayli tartibga soluvchi bankni qayta tiklashga yuborsa, bu qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha qarzlar bank balansidan o‘chiriladi. Ularning egalari o‘z pullarini qaytarib olishlari mumkin emas.
Aylanish usuli bo‘yicha:
Erkin aylanma obligatsiyalar – bunday obligatsiyalarni sotib olish va sotish bo‘yicha hech qanday cheklovlar yo‘q. Ular erkin tarzda egalarini o‘zgartirishi mumkin: bir investordan boshqasiga o‘tishi mumkin.
Cheklangan aylanma obligatsiyalar – bunday obligatsiyalarni sotib olish va sotish cheklovlarga ega. Masalan, egasi bir vaqtning o‘zida obligatsiyalarni sotish huquqiga ega bo‘lmasligi mumkin. Yoki emitent obligatsiyalar narxiga cheklovlar qo‘yishi mumkin – sotish vaqtida narx belgilangan chegara ichida bo‘lishi kerak. Yoki obligatsiyalar faqat malakali investorlarga mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin – agar sizda «kvalifikatsiya» maqomi bo‘lmasa, siz ularni sotib ola olmaysiz.
Agar siz past kredit reytingiga ega bo‘lgan rossiyalik va xorijlik emitentlarning obligatsiyalarini, shuningdek, struktural obligatsiyalar yoki struktural daromadli obligatsiyalarni sotib olishni istasangiz, maxsus testdan o‘tishingiz kerak bo‘ladi. Testlar sizning bu instrumentlarning xususiyatlari va xavflari haqida tushunishingizni aniqlaydi. Shuningdek, bu testlar sizga o‘zingizga qaror qilishda yordam beradi – bu instrumentlarga pul tikishga tayyormisiz yoki yo‘q.
Har bir xavfli obligatsiya turi uchun alohida testlar mavjud. Bir broker yoki boshqaruv kompaniyasida tekshiruvni faqat bir marta o‘tash kerak – birinchi savdoni amalga oshirishdan oldin. Agar boshqa vositachi bilan ishlashni istasangiz, yana savollarga javob berish kerak bo‘ladi.
Testlash sizning instrument haqidagi bilim darajangizni tekshiradi. Masalan, kredit reytingi nima ekanligini aniqlash, likvidligi past obligatsiyalarni qanday tezda sotish mumkinligini aniqlash yoki struktural obligatsiya bo‘yicha to‘lovlarni qanday hisoblashni tushunish talab qilinadi.
Testni muvaffaqiyatli o‘tish uchun barcha savollarga to‘g‘ri javob berish zarur.
Testlashga tayyorlanish uchun siz oldindan ta’lim olish imkoniyatiga egasiz. Fond bozorini o‘rganish uchun qaerda va qanday bilim olish mumkinligi haqida maqolada o‘qishingiz mumkin: «Qayerda o‘qish kerak».
Shuni yodda tutish kerakki, ba’zi obligatsiyalar, masalan, subordinatsiyalangan va ko‘p struktural obligatsiyalar, faqat malakali investorlarga mo‘ljallangan – agar sizda bunday maqom bo‘lmasa, testdan o‘tgandan so‘ng ham ularni sotib ola olmaysiz.
Eslatib o‘tish kerakki, minimal xavflar odatda minimal daromadni anglatadi. Bu bozor qonuni. Xavfni kamaytirish uchun turli xil strategiyalar mavjud, masalan, diversifikatsiya (investitsiyalarni turli aktivlar bo‘yicha taqsimlash), riskni tahlil qilish, va boshqalar. Ammo, eslatib o‘tish kerakki, yuqori xavf olish yuqori daromad olish imkoniyatini yaratadi. Shunday qilib, xavf va daromad o‘rtasidagi muvozanatni topish muhimdir.
Eng ishonchli deb hisoblanadigan obligatsiyalar, masalan, moliya vazirligi tomonidan chiqariladigan federativ qarz obligatsiyalari (OFZ) hisoblanadi. Ularning daromadi past, ammo baribir inflyatsiyadan yuqori.
Keyingi ishonchli obligatsiyalar sifatida yuqori kredit reytingiga ega bo‘lgan Rossiyaning yirik kompaniyalarining obligatsiyalarini, masalan, «AAA» reytingiga ega bo‘lganlarni va o‘rta daromadli obligatsiyalarni hisoblash mumkin.
|
Agar mijozlaringizga mahsulotlaringiz yoki xizmatingiz haqida ko‘proq ma’lumot bermoqchi bo‘lsangiz, veb-sayt eng yaxshi usuldir. Veb-sayt yaratish uchun Oqila kompaniyasi sizga sayt yaratish bo’yicha o’z xizmatlarini taklif qiladi! |
Bir oz xavf qilib, o‘rta reytingga ega bo‘lgan, masalan, «B» darajasidagi yuqori foyda keltiradigan qimmatli qog‘ozlarga pul tikish mumkin. Ammo bunday holatda defolt, qarzni qayta tuzish va likvidlik xavflarini hisobga olish juda muhim.
Obligatsiyalarni sotib olishdan oldin, emitent kompaniyaning holatini tekshirib ko‘rish zarur. Yangiliklarni ko‘rib chiqing va ochiq moliyaviy va buxgalteriya hisobotlarini o‘rganing – bu ma’lumotlar birja va vakolatli axborot agentliklarining saytlarda mavjud. Obligatsiyalarni sotib olganingizdan keyin ham emitent holatini kuzatib borish maqsadga muvofiqdir.
Obligatsiyalarni chiqarish qoidalarini diqqat bilan o‘qing. Pul qanday davrda to‘lanishini va qaysi tashkilotlar orqali amalga oshirilishini aniqlang, qimmatli qog‘ozlar haqida barcha muhim ma’lumotlar qayerda e’lon qilinishini o‘rganing. Emitentda obligatsiyalarni muddatidan oldin to‘lash yoki sotib olish huquqi bor-yo‘qligini aniqlang va qimmatli qog‘oz egalari buni amalga oshirishni talab qilishlari mumkinmi, shuni o‘rganing. Agar siz xorijiy obligatsiyalarga investitsiya qilishni o‘ylayotgan bo‘lsangiz, ularning bloklanish xavfini baholashni unutmang.
