Oddiy so’z bilan aytganda marketing- bu mahsulotni reklama qilish. Marketingni asosiy maqsadlari iste’molchilar nimani xohlashlarini tushunish, ularning ehtiyojlarini qanday qondirish va foyda olish uchun mahsulot sotishdir.
Marketingning ikki mingdan ortiq ta’riflari mavjud. Amerikalik iqtisodchi va marketolog Filipp Kotler o’zining “Marketing asoslari” kitobida shunday yozadi: “Marketing- bu almashinuv orqali ehtiyoj va istaklarni qondirishga qaratilgan inson faoliyatining bir turi”.
Marketing – bu ko’plab jarayonlarning kombinatsiyasi bo’lgan asosiy biznes funktsiyasi. Shu bilan birga, bu universitetlar va biznes maktablarida o’qitiladigan ilmiy fandir. Uning ichida juda ko’p tushunchalar, vositalar va usullar mavjud.
Marketingning turli bosqichlarida turli mutaxassislar ishtirok etadilar: kopirayterlardan va seo mutaxassislaridan tortib kontekst reklama bo’yicha mutaxassislargacha.
Marketingning global maqsadi kompaniyaga iloji boricha ko’proq foyda keltirishdir. Uni turli yo’llar bilan shakllantirish mumkin. Masalan, menejmentning “otasi” Piter Druker buni shunday shakllantirgan: “Sotish bo’yicha harakatlarni keraksiz qiling. Mijozni bilish va tushunish juda yaxshi, mahsulot yoki xizmat ikkinchisiga to’liq mos keladi va o’zini sotadi.
Shunga kora marketingni maqsadlarini quyidagicha ifodalash mumkin:
• Mahsulot iste“molining eng yuqori darajasiga erishish
• Mijozlarning maksimal qoniqishiga erishish
• Foydalanuvchilarga eng kop tanlovni taqdim etish
• Iste“molchilarning hayot sifatini maksimal darajada oshirish
Amalda marketing bir vaqtning o’zida yuqoridagi bilan bir-biriga mos keladigan bir nechta maqsadlarga erishish uchun ishlatiladi. Masalan, bozor ulushini 50% ga oshirish, kompaniyaning qulay imidjini yaratish, rentabellikni 35% ga oshirish. Marketing uzluksiz jarayondir, shuning uchun maqsadlar o’zgaradi: biriga erishilganda yangisi qo’yiladi.
Marketingning ko’p turlari mavjud va quyidagilar ularning ba’zilari:
• konvertatsiya – salbiy imidjni to’g’rilash va ijobiy qiyofani yaratish uchun salbiy talab mavjud bo’lganda kerak;
• rivojlanayotgan – talabni bashorat qilish va unga mos mahsulotni yaratish uchun foydalaniladi;
• rag’batlantiruvchi, agar u mavjud bo’lmasa, uning vazifasi talabni yaratishdir;
• qo’llab-quvvatlovchi – barqaror talab va raqobat sharoitida sotish darajasi pasaymasligi uchun qo’llaniladi;
• remarketing – agar talab susaysa, mahsulot bozordan yo’qolib ketmasligi uchun u rag’batlantiriladi;
• demarketing – talab juda yuqori bo’lganda va kompaniya uni qondira olmasa, uni kamaytirish;
• sinxromarketing – mahsulotga bo’lgan talabni barqarorlashtirish uchun zarur: masalan, mavsumiy bo’lsa;
• qarshi turish – jamiyatga salbiy ta’sir ko’rsatadigan tovarlarga noratsional talabni kamaytirish: masalan, tamaki va spirtli ichimliklar.
Biz gaplashadigan oxirgi tasnif – iste’molchi turi bo’yicha. Marketingning uch turi mavjud:
• B2B – bu biznes modelida bir kompaniya mahsulotni boshqa kompaniyaga sotganda qo’llaniladi.
• B2C – kompaniya mahsulotni oxirgi iste’molchiga sotganda.
• B2G – bu kompaniya mahsulotni davlat idoralariga sotganda.
Ko“plab marketing vositalari mavjuddir. Ularning ichida eng keng tarqalganlari- kontekst reklama, targeting, SEO, SMM, elektron pochta kompaniyalari, media reklama va tashqi reklama.
Tadqiqotchilar va marketologlar marketing vositalarini turli mezonlarga ko’ra guruhlarga ajratadilar. Misol tariqasida biz ikkita tasnifni keltiramiz.
4P yoki marketing aralashmasi tushunchasi mavjud: uni amerikalik marketolog Jerom Makkarti taklif qilgan. Uning fikricha, marketingning to’rtta ustuni bor: mahsulot, narx, sotiladigan joy va reklama. Har bir «kit» o’z vositalariga ega:
• talab qilinadigan mahsulotni yaratish uchun marketologlar assortiment matritsasi, qadoqlash, tovar belgisi, kafolatlar bo’yicha ishlaydi;
• raqobatbardosh narxni taklif qilish uchun ular narx strategiyasini, chegirmalarni va aktsiyalarni ishlab chiqadilar;
• mahsulotni mos joylarda sotish uchun ular logistika, merchandaysing, inventarni boshqarishdan foydalanadilar;
• mahsulotni ilgari surish uchun ular reklama, PR va savdoni rag’batlantirishdan foydalanadilar.
